-
- kontrastowa
-
- A-
- A
- A+
W 1969 roku Rada Muzyczna UNESCO jednomyślnie przyjęła ustawę, która każdemu człowiekowi daję prawo do ciszy w miejscach prywatnych i publicznych, a naruszanie tego prawa uznano za pogwałcenie wolności osobistej. Działania Rady Muzycznej były reakcją na hipertrofię dźwięków, szczególnie mocno doświadczaną w miastach. Zmniejszające się obszary ciszy i spokoju (tzw. galenosfery) od nadmiaru szkodliwych dźwięków (hałasu) stały się poważnym problemem medycznym, społecznym i politycznym.
Fenomen ciszy można jednak rozważań w szerszych kontekstach, które wykraczają poza zabiegi edukacyjne, medyczne, urbanistyczne czy związane z działaniami społecznymi (obywatelskimi). Cisza posiada bogate znaczenia: teologiczne, filozoficzne, rytualne, etnograficzne i in. Coraz częściej cisza staje się tematem i materią dla działań artystycznych podejmowanych przez kompozytorów, rzeźbiarzy, performerów i innych twórców.
Pole semantyczne ciszy wykracza dalece poza definicję akustyczną. O polisemantyczności fenomenu ciszy, o jej antropologicznym wymiarze świadczą choćby ustabilizowane w polszczyźnie związki wyrazowe: „cisza jak makiem zasiał”, „cisza absolutna”, „śmiertelna cisza”, „złowieszcze milczenie”, „milczeć jak grób”, „głuche kąty”, „cisza przed burzą” itd.
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ oraz Dom Utopii zapraszają w 2023 roku na seminarium, w trakcie którego chcemy wsłuchać się w ciszę rozumianą nie tylko jako zjawisko akustyczne czy muzyczne, ale jako poznawczą metaforę i opalizujący w znaczenia symbol. Do rozmowy o ciszy zaprosiliśmy przedstawicieli różnych perspektyw (artystów, kulturoznawców, antropologów, filozofów, akustyków) przyjmując, że takie panoramiczne słuchanie umożliwi pogłębioną refleksję o znaczeniach i roli ciszy.
Od stycznia do czerwca 2023 zapraszamy na comiesięczne otwarte spotkania połączone z dyskusjami:
17 stycznia, godz. 18:00
“O czym mówi cisza w mieście”
prowadzenie: Justyna Anders-Morawska
Punktem wyjścia do rozważań i późniejszej dyskusji będzie uchwycenie znaczenia ciszy w mieście. Podejmiemy próbę zrozumienia, w jakich kontekstach pojawia się cisza w odniesieniu do miasta, z czym jest kojarzona – jako idea, jako zjawisko akustyczne, jako znak. Będziemy poruszać się między biegunami oaz spokoju i cmentarzy rozumianych nie tylko jako nekropolie, ale też martwe strefy wyludnionych kwartałów, opustoszałych placów zabaw, zamkniętych fabryk. Zastanowimy się nad miejską ciszą w kontekście retrotopii, solastalgii i technologicznego optymizmu. Potraktujemy ciszę jako dychotomię dźwięku. Dźwięk i jego brak będziemy doprecyzowywać w zależności od funkcji, jaką pełni, reakcji i efektów, jakie wywołuje. Pozwoli to nam na osadzenie naszych dociekań na tle postulatów, rekomendacji i decyzji prawno-politycznych kształtujących miejski pejzaż dźwiękowy.
Justyna Anders-Morawska, adiunkt na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego, członkini Interdyscyplinarnego Centrum Studiów Miejskich UŁ, w pracy naukowej zajmuje się problematyką audiosfery miejskiej z perspektywy możliwości jej kształtowania przez polityki publiczne. Obecnie realizuje projekt badawczy poświęcony tematyce wartości publicznej pejzażu dźwiękowego miast poprzemysłowych. W poprzednich latach badała procesy współrządzenia w miastach polskich o potencjale metropolitarnym. Członkini kolektywu redakcyjnego magazynu „Glissando”.
28 lutego, godz. 18:00
“Długie uszy, czyli o słuchaniu tego, co nie brzmi”
prowadzenie: Rafał Mazur
W tradycji kultury konfucjańskiej, mędrzec posiada „długie uszy”. Uszy te pozwalają mu słuchać „Wielkiego Dźwięku który nie brzmi – 大 音 希 声”. Czego zatem słuchali chińscy mędrcy? Jak słuchać czegoś, co nie brzmi? Czy można słuchać ciszy (czego się słucha w takim wypadku)? W ramach zastanawiania się nad powyższymi pytaniami, opowiem o filozoficznej, daoistycznej praktyce dźwiękowej, o koncertowaniu na instrumencie bez strun i o daoistycznej koncepcji muzyki (która z muzyką niewiele ma wspólnego). Przejdziemy też w naszej wędrówce ze starożytności do współczesności, by porozmawiać o koncepcjach i modelach słuchania, oraz o tym, jak nauczyć się słuchać „Wielkiego Dźwięku”. I o tym, jak umiejętność takiego słuchania może zmienić nas samych.
Rafał Mazur w swojej działalności artystycznej łączy muzykę improwizowaną, nagrania terenowe, soundscape composition i instalacje dźwiękowe. W ramach projektu „Wielki Dźwięk nie brzmi” łączy aktywność dźwiękową z zagadnieniami poznawczymi. Współtwórca projektu „Audiosfera” w Domu Utopii – Międzynarodowym Centrum Empatii, gdzie m.in. prowadzi warsztaty słuchania. Pracuje nad autorskim projektem filozoficznym „Listening Philosophy” w którym stara się skonstruować ramy możliwego systemu myślowo-poznawczego wyprowadzonego ze sposobu funkcjonowania zmysłu słuchu i opisać cechy hipotetycznej kultury audiocentrycznej
14 marca,, godz. 18:00
„Cisza jako warunek terapii i źródło nerwowości. Psychomedyczne rozumienie ciszy przełomu XIX i XX wieku”
prowadzenie: Marta Michalska
W wystąpieniu ukaże kontrastowe rozumienia ciszy, jako z jednej strony niezbędnego warunku dobrostanu psychicznego a z drugiej – jako niepokojącego zjawiska, które ten dobrostan zaburza. Przedstawi wczesny dyskurs higienistyczny o dźwiękach i ciszy, zaprezentuje obiegowe, prasowe sposoby myślenia o ciszy i nerwowości oraz zasygnalizuje wątki XIX-wiecznej neurastenii z perspektywy studiów nad dźwiękiem. Zastanowimy się nad codziennymi strategiami radzenia sobie z ciszą i dźwiękiem jako źródłami zaburzeń psychicznych w mieście przełomu XIX i XX wieku.
Marta Michalska jest badaczką dźwięków w przeszłości. Napisała doktorat pt. „Dźwięki, ludzie i nasłuchiwanie Warszawy na przełomie XIX i XX wieku. Wybrane elementy fonosfery miasta”, w którym analizuje, w jaki sposób dźwięki wykorzystywane były, aby kształtować, definiować, podważać i zmieniać ramy codziennego życia w mieście. Interesuje się także praktyką badania przez sztukę, pracuje jako redaktorka i nauczycielka.
24 kwietnia,, godz. 18:00
“Cisza obrazów: między milczeniem i słowem”
prowadzenie: Dariusz Czaja
Wydarzenie będzie miało miejsce w Pałacu Potockich (Rynek Główny 20).
Obrazy są nieme. Obrazy nie mówią. Wygląda na to, że obraz jest ontycznie i semantycznie czymś z u p e ł n i e i n n y m niż tekst. W związku z tym, jeśli chcemy cokolwiek istotnego na jego temat powiedzieć, to przynajmniej powinniśmy uwzględnić ten elementarny fakt o poważnych konsekwencjach epistemologicznych. Jeśli obrazy są do w i d z e n i a, a do c z y t a n i a są teksty, to ta elementarna i nieredukowalna różnica powinna wyznaczać odmienność środków, przy pomocy których chcemy o nich rozprawiać. Powinna – ale czy rzeczywiście wyznacza?
Dariusz Czaja – antropolog kultury, redaktor kwartalnika „Konteksty”, eseista, recenzent muzyczny. Prof. dr hab., wykładowca w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ. Opublikował książki: Sygnatura i fragment. Narracje antropologiczne (2004); Anatomia duszy. Figury wyobraźni i gry językowe (2006); Lekcje ciemności (2009) – nagroda Fundacji TVP Kultura („Gwarancja Kultury”); Gdzieś dalej, gdzie indziej (2010) – nagroda „Warszawska Premiera Literacka” 2011, nominacja do nagrody „Nike”; Antropołogija jak duchowna wprawa (Lwów 2012); Znaki szczególne. Antropologia jako ćwiczenie duchowe (2013); Inne przestrzenie, inne miejsca. Mapy i terytoria (2013) – redaktor tomu; Kwintesencje. Pasaże barokowe (2014); Scenariusze końca. Zmierzch, kres, apokalipsa (2015) – redaktor tomu; Negde dalje, negde drugde (Belgrad 2016); Ruiny czasu. Rozmowy o twórczości (2016) – z Wiesławem Juszczakiem. W Wydawnictwie Pasaże ukazała się jego książka Gramatyka bieli. Antropologia doświadczeń granicznych (2018).
23 maja, godz. 18:00
“Głusi – językowa obcość czy inność” oraz online “Krajobrazy dźwiękowe Białegostoku. Soundwalking w jakościowych badaniach socjologicznych”
prowadzenie: Helena Liwo, Pracownia Sztuki Społecznej
Wydarzenie odbędzie się online. Link do transmisji: https://tiny.pl/chrs9.
Wykład “Głusi – językowa obcość czy inność” będzie tłumaczony na język migowy.
Język dźwiękowy to społecznie legitymizowany atrybut komunikacji. Naturalność jego przyswajania i użytkowania przez osoby słyszące jest niekwestionowana. Dla osób niesłyszących konfrontacja z językiem dźwiękowym pomimo możliwości, jakie dają współczesne protezy słuchu bywa często bolesna i niesatysfakcjonująca. Dostępny zaś w swojej wizualnej postaci język migowy staje się wyrazistym narzędziem komunikacji. W ten sposób kreowany jest od lat stereotyp głuchoniemego jako fenomenu konstruowanego brakiem, obcego w językowym obszarze słyszących. Z drugiej strony język migowy, znacząco polaryzujący językowe światy słyszących i niesłyszących, powoduje autoizolację osób Głuchych wobec środowiska słyszącego.
Kim więc jesteśmy wobec siebie: słyszący i Głusi – Innymi czy Obcymi bez wspólnych przestrzeni do komunikacji? Czy też możemy się wzajemnie siebie uczyć w nurcie akceptacji, pluralizmu i integracji – tymi pytaniami chcę Państwa zaprosić do refleksji nad dialogiem świata „ciszy” i „dźwięku”.
Helena Liwo – doktor nauk społecznych w zakresie pedagogiki, adiunkt na Wydziale Studiów Edukacyjnych w Akademii Ateneum w Gdańsku. Swoje zainteresowania badawcze kieruje w stronę zagadnień komunikacji językowej i jej zaburzeń oraz sytuacji osób z niepełnosprawnością w kontekście dyskursu społecznego. Jest specjalistką w zakresie surdologopedii, czynnie zajmuje się terapią zaburzeń mowy w Specjalistycznym Ośrodku Diagnozy i Rehabilitacji Polskiego Związku Głuchych w Gdańsku.
Część online: Krajobrazy dźwiękowe Białegostoku. Soundwalking w jakościowych badaniach socjologicznych
Wystąpienie opiera się na pilotażu badania “Krajobrazy dźwiękowe Białegostoku”, zainspirowanego artystyczno-badawczą praktyką spaceru dźwiękowego (soundwalk). Pilotaż zrealizowany został w marcu 2022 roku przez socjologów Urszulę Abłażewicz-Górnicką, Macieja Białousa i Katarzynę Niziołek, związanych z Pracownią Sztuki Społecznej, we współpracy z muzykiem, autorem nagrań terenowych Marcinem Dymiterem, oraz przy udziale grupy studentów socjologii ze specjalizacji “Nowe praktyki kulturowe”, pod opieką Pawła Chyca. Polegał na przejściu przez Białystok, z centrum na peryferie miasta, w kierunku wyznaczonym przez wybrany losowo promień, zarejestrowaniu dźwięków na tej trasie in extenso oraz przeprowadzeniu obserwacji osadzonej w kategoriach ekologii akustycznej, skoncentrowanej na percepcji dźwiękowej uczestników. Do obserwacji wykorzystano wcześniej sporządzone dyspozycje oraz aplikację Hush City. Zgromadzony materiał pozwolił na wstępne sprawdzenie możliwości zastosowania spaceru dźwiękowego w jakościowych badaniach socjologicznych poprzez zestawienie wyników obserwacji w postaci notatek terenowych (analogowych i elektronicznych) z zapisem dźwiękowym oraz refleksję nad praktycznymi i kreatywnymi aspektami prowadzenia tego rodzaju badań.
Pracownia Sztuki Społecznej jest otwartym i interdyscyplinarnym przedsięwzięciem o charakterze badawczym, edukacyjnym, kulturalnym i społecznym. Tworzą ją badacze i studenci z Instytutu Socjologii UwB, współpracujący z artystami, animatorami, edukatorami i innymi praktykami kultury, posługujący się w swojej pracy metodami badawczymi opartymi na sztuce.
Katarzyna Niziołek – badaczka i wykładowca w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. Liderka Pracowni Sztuki Społecznej, której celem jest łączenie działalności artystycznej, naukowej i obywatelskiej. Od blisko 10 lat współtworzy partycypacyjne projekty teatralne (“Metoda ustawień narodowych”, “Modlitwa. Teatr powszechny”, “Bieżenki”, “Żywe torpedy”, “Walizka”) oraz rozwija metodologię badań socjologicznych opartych na teatrze (theatre-based research).
Urszula Abłażewicz- Górnicka: socjolożka, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. Specjalizuje się w problematyce kapitału społecznego, zróżnicowania społecznego, socjologii muzyki i socjologii przestrzeni. Od 2018 roku członkini Pracowni Sztuki Społecznej działającej przy Instytucie Socjologii UwB.
Maciej Białous – adiunkt w Zakładzie Socjologii Kultury Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. W pracy naukowej zajmuje się m.in. tematyką polityki kulturalnej oraz uczestnictwa w kulturze. Edukator kulturalny doświadczony w realizacji projektów lokalnych i ogólnopolskich.
1 czerwca, godz. 18:00
„Cisza tego, czego nie chcemy usłyszeć” / “The silence of what we do not want to hear” – wykład performatywny / performative lecture
prowadzenie / given by : Salome Voegelin
Słucham
Ty słuchasz mnie, słuchającej
Eeeeee tik tak, hik hik, blaaaaaa blaaa blaaa
Dążymy ku słyszalnemu
Szzzzzzzzzzuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu
Skupiamy się na tym, co słyszalne, wyraźne, zrozumiałe
semantyczne, muzyczne, znaczące
Ale nie zauważamy niesłyszalnego
Nie dlatego, że nie brzmi, ale dlatego, że nie umiemy go usłyszeć.
Umyka naszym uszom
Ziuuuu
Cisza to monstrualna bezkształtność. Rozlewa się i pochłania. Nie ma tu “siebie” i “mnie”, jest tylko ich proces: wieloznaczny, fragmentaryczny i niepewnie sprzężony ze wszystkim innym.
Prezentacja rozpoczyna się od kontemplacji ciszy jako dźwięku nieusłyszanego, jako tego, którego z powodów fizjologicznych, politycznych, ideologicznych i estetycznych nie możemy lub nie chcemy usłyszeć.
Ten rodzaj niesłyszenia nazywany jest “głuchotą strategiczną” czyli wolą niesłyszenia rzeczywistości ekologicznych, politycznych, społecznych, subiektywnych i innych. Prezentacja zwraca uwagę na to, co politolog Nikita Dhawan nazywa uprzywilejowaną rolą słyszenia: “Hegemoniczne normy postrzegania określają, co może być czytane, słyszane i pojmowane w sposób klarowny i zrozumiały”, a więc – co się liczy a co pozostaje przemilczane lub przekłamane. Słuchanie wyłącznie rozpoznawalnych języków i podmiotów zagłusza wszystko to, co wybrzmiewa w innych rejestrach. Aby przeciwstawić się takim redukcjom, potrzebne jest słuchanie bardziej “subtelne”, takie które wsłuchuje się w to, co niejęzykowe i nierozpoznawalne. Wówczas to, co uciszone zaczyna przemawiać własnym głosem: przełamując uprzywilejowany status języka, jego racjonalny, referencyjny sens, a także normatywujące oczekiwania.
W poszukiwaniu takiej odpowiedzi i odpowiedzi-alności zaproponuję ukonstytuowanie transwersalnych studiów nad dźwiękiem, rozumianych jako praktykowanie teorii generującej wiedzę i wrażliwość na świat oraz na ludzkie i nie-ludzkie istoty i rzeczy w ich pluralizmie ze światem, a także jako rozmytej i odpowiedzi-alnej socjogeografii, która ma na celu rzetelne poznanie tego, czego wcześniej nie umieliśmy lub nie chcieliśmy usłyszeć.
Salomé Voegelin jest pisarką, badaczką i praktyczką, która pracuje w oparciu o relacyjną logikę dźwięku, aby skupić się na tym, co pomiędzy i na granicy, tam gdzie różne dyscypliny spotykają się w refleksji nad współczesnymi kryzysami związanymi z klimatem i zdrowiem publicznym, i tam gdzie feministyczne, dekolonialne i postantropocentryczne postulaty mogą stworzyć wiele odmiennych możliwości dla wiedzy. Jest zaangażowana w transwersalny i transdyscyplinarny potencjał dźwięku – czyli słuchanie ponad dyscyplinami i procesami w celu rozwinięcia hybrydyzacji badań, tak by umiejętności i metodologie sztuki i humanistyki mogły generować współczesną odpowiedź na klimatyczne, zdrowotne i społeczne sytuacje kryzysowe.
Jest autorką Listening to Noise and Silence (2010), Sonic Possible Worlds (2014/21) oraz The Political Possibility of Sound (2018). Książki te – a także jej liczne artykuły i referaty, oraz praca stosowana i eksperymenty – rozwijają krytyczne rozumienie sztuki i środowiska jako estetycznych, ekologicznych i społecznych, a także ekonomicznych i politycznych środowisk, których relacyjna rzeczywistość i artystyczna fikcja stają się dostępne dzięki “sonicznemu myśleniu”, rozumianemu nie jako esencjalistyczny czy antywizualny tryb zaangażowania, ale jako tryb wielozmysłowy i zdolny do reakcji, sprawiający, że “widzimy” więcej i doceniamy także to, czego możemy nie widzieć. Jej nowa książka Uncurating Sound: Knowledge with Voice and Hands, ukaże się w Bloomsbury na początku 2023 roku. Ujmuje ona kuratorstwo poprzez podwójne zaprzeczenie: jako “nie-niekuratorstwo”, uwalniając wiedzę od oczekiwanych odniesień i kanonicznych ram, a także ponownie dyskutując sztukę jako polityczną nie w jej przesłaniu czy celu, ale w sposobie, w jaki konfrontuje się z instytucją.
I am listening
You are listening to me listening
Eeeeee tick tock, hic hoc, blaaaaaa blaaa blaaa
We are straining towards the audible
Shhhhhhhhhhhhiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiaeiouuuuuuuuuuu
It comes in to focus, clear, comprehensible
semantic, musical, significant
But we do not notice the inaudible
Which is not because it does not sound but because we do not know how to hear it.
It escapes our ears
whooooo
Silence has a monstrous formlessness. It leaks out and takes in. The ‘itself’ and the ‘myself’ are not here, only their process, and that is ambiguous, incomplete and unreliably conjoined with everything else.
This presentation starts with a contemplation of silence as unheard sound, as that which for physiological, political, ideological and aesthetic reasons we cannot or do not want to hear.
This desire not to hear is discussed as a ‘strategic deafness’, as the will not to hear ecological, political, social, subjective and other realities. It brings into focus what political scientist Nikita Dhawan calls the privileged role of hearing: “Hegemonic norms of recognition determine what can be read, heard and understood as intelligible and legible” and thus what can make itself count and what by contrast remains silenced and or spoken for. Listening out for a recognizable language and bodies only, silences what speaks in another register. To resists such reductions a more ‘subtle audition’ is required that listens out for the non-linguistic and the non-recognisable to hear the silenced speak in her own voice: breaking the privileged status of language, its rational, referential sense as well as normative expectations.
In search of such a response and a response-ability, I will propose the constitution of a transversal sound studies, as the practice of a theory that generates the knowledge and sensibility of the world and of human and more than human beings and things in their plurality with the world, as a fuzzy and response-able socio-geography that aims to know accountably from that which we do not previously know how to, or do not want to hear.
Salomé Voegelin is a writer, researcher, and practitioner, who works from the relational logic of sound to focus on the in-between and the liminal, where different disciplines meet in the contemporary crises of climate and public health, and where feminist, decolonial, and postanthropocentric demands can engender different and plural knowledge possibilities. She is engaged in the transversal and transdisciplinary potential of the sonic – to listen across disciplines and processes in order to develop a hybridisation of research where arts and humanities skills and methodologies can generate a contemporary response to climate, health and social emergencies.
She is the author of Listening to Noise and Silence (2010), Sonic Possible Worlds (2014/21), and The Political Possibility of Sound (2018). These books, as well as her numerous articles and papers, applied working and experimentation, develop a critical understanding of art and the environment as aesthetic, ecological and social, as well as economic and political milieus, whose relational reality and artistic fiction is made accessible through a “sonic thinking”, understood not as essentialist or an anti-visual mode of engagement, but as multi-sensory and response-able, making us “see” more, and appreciative also of what we might not see. Her new book Uncurating Sound: Knowledge with Voice and Hands, appears with Bloomsbury in early 2023. It moves curation through the double negative of not not to ‘uncuration’: untethering knowledge from the expectations of reference and a canonical frame, and reconsidering art as political not in its message or aim, but by the way it confronts the institution.
@soundwords_sv
Formularz rejestracyjny, harmonogram, tytuły i streszczenie seminariów, lista zaproszonych gości znajdują się na stronie: https://fonoteka.etnologia.uj.edu.pl/seminarium). Szczegóły dostępne są także mailowo, pod adresem rezerwacja@domutopii.pl
