WARSZTATY, WYKŁADY, SPACERY

WEEKEND: 14-16 kwietnia

Warsztaty: O sojuszu poezji i ekologii

Prowadzenie: Julia Fiedorczuk

Myślenie o sojuszu poezji i ekologii – myślenie poezji z ekologią, rozumianą precyzyjnie, jako wiedza o planetarnym domu – nie musi polegać na wyszukiwaniu wierszy na tematy “ekologiczne”, wierszy o “naturze” czy też wierszy “zaangażowanych”. Ciekawiej jest pomyśleć o poezji jako o szczególnej formie obcowania ze światem, dzięki której pogłębiamy świadomość relacyjności naszego ludzkiego “ja”. Pierwsze prawo ekologii głosi, że wszystko wiąże się ze wszystkim innym. To samo prawo obowiązuje w wierszu będącym, zgodnie z żartobliwą definicj Williama Carlosa Williamsa, “maszynką zrobioną ze słów”. Podczas zajęć przeczytamy kilka wierszy Williamsa, ale też Marianne Moore, Elizabeth Bishop, Jane Hirshfield i Inger Christensen. Niespieszna lektura będzie ćwiczeniem z uważności, po którym przejdziemy do ćwiczeń z twórczego pisania – nie nastawionych jednak na cel (tekst, który ma powstać), tylko na proces.

Warsztaty: Między bezsilnością a działaniem, czyli co psychologia mówi o naszych reakcjach na kryzys klimatyczny

Prowadzenie: Joanna Grzymała-Moszczyńska

Podczas spotkania porozmawiamy o psychologicznych aspektach kryzysu klimatycznego. Rozpoczniemy dzień uważnym spacerem w nowohuckiej przyrodzie, aby ucieleśnić to, o czym będziemy rozmawiać. Później porozmawiamy o tym, jakie emocje pojawiają się w kontekście wiedzy na temat kryzysu klimatycznego i jego doświadczania. Zastanowimy się też nad pojęciami, które pojawiają się w narracji wokół klimatu, takimi jak klimatyczne depresja, żałoba czy lęk. Zastanowimy się też nad tym, co sprawia, że ludzie chcą (lub nie) wspólnie działać na rzecz chronienia przyrody i klimatu, a także jak możemy dbać o siebie, gdy zajmujemy się tym tematem. 

Archeologia Codzienności

Prowadzenie: Małgorzata Szydłowska

Domy są zwykle pełne przedmiotów. Większość z nich pełni funkcje użytkowe, ale każdy z nas ma w swojej przestrzeni artefakty, do których mamy osobisty stosunek. W 2022 r. Dom Utopii – Międzynarodowe Centrum Empatii zachęciło mieszkańców Nowej Huty do otwarcia domowych archiwów w których przechowują rodzinne pamiątki i fotografie, i podzielenia się związanymi z nimi wspomnieniami i opowieściami. Na podstawie przekazanych materiałów powstały pokazy audiowizualne oraz wystawa, które stanowią nie tylko zapis jednostkowych historii, ale są również świadectwem zbiorowej pamięci dzielnicy i śladem po ludziach, i miejscach których obecność zaciera upływający czas. Wśród nich są m.in. miejsca związane z przyrodą, która jest żywym świadectwem (nie)obecności. Kuratorka Archeologii Codzienności opowie o idei projektu i jego licznych kontekstach. Uczestnicy spotkania zobaczą również fragmenty wystawy i pokazy audiowizualne, które zabiorą ich do historii, które udało się ożywić i ocalić.

„Największy potencjał dostrzegam w przedmiotach, które wydają się na pozór mało istotne, bo pochodzą z rytmu codzienności, który powtarza się w często niezauważony sposób. Ten porządek lubi skrywać rzeczy niewypowiedziane, odłożone w czasie, ukrywając zawarty w nich duży ładunek emocjonalny. Poszukiwanie tego co ukryte jest największym wyzwaniem dla archeologa codzienności”. – mówi Małgorzata Szydłowska.  

Spacer nowohucki śladem Archeologii Codzienności

Prowadzenie: Łukasz Trzciński

Nowa Huta to szczególnie laboratorium. Z jednej strony odgórnie zainicjowane, całościowe doświadczenie urbanistyczne jak i społeczne a jednocześnie perspektywy indywidualnych doświadczeń mieszkańców, których głos był uwzględniany na kolejnych etapach ewolucji. Ma to swoje konsekwencje współcześnie – Nowa Huta jest obecnie najbardziej żywą dzielnicą Krakowa w polu aktywizmu społecznego, można zaryzykować tezę, że to mieszkańcy zarządzają współczesnym wizerunkiem dzielnicy. Spacerować będziemy tropem miejsc, w których obrazie mieszkańcy mieli swój kluczowy udział.

WEEKEND: 28-30 kwietnia

Biblioteka oddechów

Prowadzenie: Anna Nacher 

Co, gdyby nasza świadoma praktyka oddechowa miała za cel ofiarowanie każdego oddechu ludziom i innym istotom duszącym się z powodu katastrof ekologicznych, nierówności społecznych, dyskryminacji, degradacji emocjonalnej, beznadziei i samotności? Biblioteka Oddechów podkreśla, że wymiana oddechów – ofiarowanie własnego oddechu i słuchanie oddechów innych – jest również praktyką intymności w skali globalnej. Odróżniają nas konteksty ekonomiczne, polityczne, ekologiczne i społeczne, ale wszyscy oddychamy, nieuchronnie współoddychając z całą siecią życia na Ziemi, zależną od niej i splecioną z organizmami w różnych skalach i stanach skupienia.

Metafory i wyobraźnia klimatyczna

Prowadzenie: Maciej Rosiński 

Efekt cieplarniany, ślad węglowy, granice planetarne, zasoby naturalne, presja wywierana na środowisko – to tylko niektóre metaforyczne sformułowania powszechnie używane do opisu zmian klimatu. Choć wydawać się mogą utarte, ich rola nie ogranicza się do efektów retorycznych przyciągających uwagę. W trakcie spotkania porozmawiamy o tym jak metafory kształtują nasze rozumienie pojęć abstrakcyjnych, niezależnie od tego czy wykorzystuje je poezja czy nauka. Nawet bardzo konwencjonalne figury języka zawdzięczają swe istnienie ucieleśnionej wyobraźni, której schematy pozwalają nam biegle poruszać się w świecie pojęć abstrakcyjnych. Metafora śladu węglowego to nie tylko liczbowy wskaźnik konsumpcji, ale też klucz do całego szeregu pojęć takich jak odpowiedzialność, moralność, przyczyna i skutek. Metafora efektu cieplarnianego to zarówno model dydaktyczny, jak i obraz pozwalający wyciągać prawdziwe jak i fałszywe wnioski. Ani debata publiczna, ani nauka, ani nawet myślenie samo w sobie, nie mogą obyć się bez metafor wyjaśniających działanie klimatu. Jako użytkownicy języka możemy natomiast przyjrzeć się tym metaforom bliżej, aby rozpoznać ich funkcje, zobaczyć ich ładunek emocjonalny, odczytać ich konsekwencje, i zauważyć momenty, gdy sprowadzają nasze myślenie na manowce.

„Zmień to, jak słuchasz i słuchaj, jak się zmieniasz” – słuchanie, poznanie i ekologia akustyczna

Prowadzenie: Rafał Mazur 

Słuchanie w ciągu ostatnich kilku dekad stało się przedmiotem zainteresowania artystów i naukowców jako alternatywny, względem okulocentrycznego, model poznania. Pod koniec XX wieku zaczęto nawet mówić o „kulturze zorientowanej na dźwięk” a wielodziedzinowe badania dotyczące słuchania ujawniły i opisały jego różnorodność, złożoność i istotną rolę w percepcji multisensorycznej. Warsztaty pogłębionego i bliskiego słuchania to doświadczenie zmieniające perspektywę poznawczą i odkrywające bogactwo i wielowymiarowość percypowanej rzeczywistości. Jako że zmysły ludzkie działają komplementarnie, wraz ze zmianą (pogłębieniem) modelu/sposobu słuchania, mamy do czynienia z „poruszeniem” całości aparatu zmysłowo-poznawczego. Uczestnicy warsztatów słuchania często mówią o tym, że wraz ze zmianą percepcji auralnej nastąpiła zmiana widzenia, czy w ogóle percepcji.

Żyjemy obecnie w najgłośniejszych czasach, w jakich przyszło żyć człowiekowi. Otacza nas ogłuszający hałas, powodujący złożone problemy zdrowotne i poznawcze. Celem warsztatów słuchania jest przekroczenie naszych przyzwyczajeń słuchowych, które ukształtowane w niezwykle głośnym środowisku, w znacznej mierze są skonstruowane z mechanizmów ignorowania dźwięków. Niestety, wypracowany w takich warunkach model słuchania równocześnie ogranicza nasz system myślowo-poznawczy, powodując, iż w coraz uboższy sposób doświadczamy otaczającej nas rzeczywistości. Ekologia akustyczna wychodząc od problemu hałasu i sposobu słuchania jako modelu doświadczania rzeczywistości zadaje pytanie o kształt świata, który stworzyliśmy i sposób naszego bycia w nim.

WEEKEND: 19-21 maja

Warsztaty teatralne

Prowadzenie: Małgorzata Lech i Marta Pawlik

Podczas warsztatów Słuchaczki i Słuchacze Ekopoetyki staną się Uczestnikami, osobami performerskimi – tworzącymi, działającymi. To co codzienne i zwykłe w naszym kontakcie z otoczeniem, w naszej fizyczności, cielesności i ruchu, stanie się poetyckie. W pracy warsztatowej postawimy na uruchomienie fizycznej energii; wydobywanie twórczego potencjału. W atmosferze swobodnej twórczej zabawy, będziemy tworzyć poetyckie znaczenia i zdarzenia czerpiąc z indywidualnej i wspólnotowej obecności, z bycia tu i teraz. Wykorzystując narzędzia z pogranicza teatru i performansu, wsłuchując się w przestrzeń, w której się znajdziemy, a równocześnie w wewnętrzną melodię każdego z nas poszukamy nowej, świeżej perspektywy wyrażania tego, co jest możliwe do wyrażenia w danej chwili. Wychodząc od konkretu przedmiotu, fragmentu natury, posługując się ciałem, pobudzimy wyobraźnię i przestawimy naszą zmysłową percepcję i ekspresję na inne rytmy i nowe tory. Z codziennych, zwyczajowych na eko-poetyckie.

Niewidzialna metoda. Praktyki naukowe w działaniach instytucji publicznych

Prowadzenie: Aleksandra Gołdys 

W obszarze wyzwań klimatycznych instytucje publiczne mierzą się dziś z bardzo wysoką złożonością problemów, skomplikowaną strukturą zależności różnych czynników oraz – według badań naukowych – bardzo konkretnym horyzontem czasowym. W wielu obszarach polityk publicznych trwają wysiłki nad stworzeniem nowych, skuteczniejszych sposobów działania, których celem jest reagowanie na kryzys klimatyczny, intensyfikowane są prace nad szukaniem rozwiązań i nowych form interwencji państwa i rynku. W trakcie spotkania prowadzący pokaże konkretne sposoby używania koncepcji i teorii pochodzących z socjologii i nauk społecznych w praktyce działania instytucji. Prześledzimy w jaki sposób używana jest teoria systemów i zmiany systemowej w praktyce projektowania modeli interwencji. Przedstawimy konkretne przykłady projektowania i używania koncepcji laboratorium w realizacji polityk klimatycznych. Prowadzący skupi się przede wszystkim na roli i użyciu eksperymentu i warunków do eksperymentowania jako ważnego elementu składowego nowych polityk klimatycznych. Pokaże w jaki sposób rozumiane są koncepcje „partycypacji obywatelskiej” i jaką pełnią rolę w projektowanych politykach klimatycznych. Przeanalizujemy relację państwa, rynku i obywateli oraz ich wzajemnego współoddziaływania. Opiszemy zyskującą na popularności technikę pracy badawczej w praktyce instytucji zwanej „sensemaking”, będącą specyficzną formą uproszczonego działania quasi-naukowego zastępującego działania ewaluacyjne i pozwalającego na szybkie tworzenie „wspólnej wiedzy” aktorów uczestniczących w procesie politycznym. Postaramy się odpowiedzieć na pytanie czy taki sposób używania socjologii jest szansą na pokazywanie jej skuteczności w neutralizacji dychotomii „teoria – praktyka”, czy raczej specyficznie błędnym typem relacji między polityką a nauką.

Prelekcja na temat muzyki „Czwartego Świata” i sesja słuchania

Prowadzenie: Grzegorz Czemiel 

Nurt „Fourth World”, zapoczątkowany przez amerykańskiego trębacza Jona Hassella, łączy tradycyjną duchowość (wiązaną z „trzecim światem”) z eksperymentalną techniką gry oraz muzyką elektroniczną („pierwszym” światem). Muzyka tego rodzaju odchodzi od horyzontalnego wymiaru, uwypuklającego melodyczność, na rzecz wymiaru wertykalnego, czyli barwy i energii konkretnej chwili, w której odkryć można wiele warstw brzmieniowych. Jest to muzyka, które nie prowadzi narracji, ale tworzy miejsce dla myśli, podważając przy tym istnienie uprzywilejowanych sposób słuchania. Wywodząc się z nurtu ambient, którego korzenie sięgają impresjonizmu i konkretyzmu, muzyka z „czwartego świata” zaprasza do słuchania opartego o pogłębioną świadomość kontekstu środowiska i nastrojenia do niego. Podczas sesji wspólnego słuchania spróbujemy się w niej zanurzyć.

Warsztat literacki

Prowadzenie: Michał Książek 

Język nie służy tylko do komunikacji. Służy też do myślenia. Zawsze myślimy w jakimś języku. Język nie jest tylko autonomicznym narzędziem, po które sięgamy w chwili mówienia. Jest częścią świadomości, programuje ją. Być może to wcale nie my mówimy, a jesteśmy mówieni. Realizowani przez język. Na warsztatach zastanowimy się, jakie ma to znaczenie dla opowiadania o kryzysie klimatycznym i przyrodzie.

WEEKEND: 2-4 czerwca

Wykład o światotwórstwie

Prowadzenie:  Krzysztof M. Maj

Wykład o światotwórstwie wprowadzi kategorię światotwórstwa jako kluczową dla analizy, nie tylko współczesnej wyobraźni medialnej, ale również sposobów zamieszkiwania i budowania obrazu świata w czasach, gdy wielkie modernistyczne narracje się załamują w obliczu katastrof ekologicznych i rozpędzonego kapitalizmu.

Ekologia mediów po Antropocenie

Prowadzenie: Michał Gulik

Próba potraktowania Antropocenu jako punktu węzłowego, w którym splatają się na nowo rozbite sieci współczesnej myśli krytycznej, nie jest bezdyskusyjna. To pojęcie pochodzące spoza obszaru myśli humanistycznej i dotyczące zjawisk trudnych do zaobserwowania w bezpośrednim doświadczeniu. Zdaje się abstrahować od politycznego wymiaru życia w zglobalizowanym kapitalizmie. Być może jest zanadto abstrakcyjne, aby uchwycić niuanse podziału pracy i produkcji w stechnologizowanych społeczeństwach. Jednocześnie jest zbyt realne, za mocno uzależnione od autorytetu nauk ścisłych, aby zaoferować krytyce i estetyce pole do twórczego przywłaszczenia. W swoim centrum stawia człowieka, ale nie jako horyzont dla pracy emancypacyjnej, lecz zbiorowy podmiot oskarżenia. Ta pozorna nieprzystawalność geologicznej terminologii z kulturową teorią i praktyką, ta podwójna – realna i abstrakcyjna – natura samego pojęcia Antropocenu stała się wyzwaniem dla teoretyków mediów i artystów nowomedialnych do eksplorowania nowych ścieżek dla teorii i praktyki, które obiecuje wyjście z obecnego impasu. Podczas spotkania przyjrzymy się praktykom kuratorskim, projektom artystycznym (Terra0), a także koncepcjom medioznawczym (Jussi Parikka), filozoficznym (Benjamin Bratton) i geoinżynieryjnym (Holly Jean Buck), aby wspólnie nakreślić linie dla nowej wyobraźni ekologicznej. 

Warsztaty: Kino poza człowiekiem

Prowadzenie: Michał Matuszewski

Podczas warsztatów porozmawiamy o tych aspektach kina, które mogą sprawiają, że staje się ono skutecznym narzędziem wychodzenia poza ludzką perspektywę.  Z jednej strony film to bardzo antropocentryczne medium, z drugiej jego pewne cechy – czas, ruch, mechaniczne ożywianie „martwych”, nieruchomych obiektów, cielesność i widmowość, sprawiają, że myślenie kinem może mieć zastosowanie w studiach nad zwierzętami, czy w ogóle w refleksji posthumanistycznej. Zainteresujemy się zarówno tzw. spojrzeniem zoologicznym, jak i to jaką rolę kino może odegrać w tworzeniu nowych, bazujących na emocjach relacjach człowieka z nie-ludźmi. Te właściwości medium będziemy badać na przykładzie kilku filmów z pogranicza kina i sztuk wizualnych. Pomocne nam w tym będą prace badaczy (a szczególnie badaczek) zajmujących się zwierzętami w kontekście teorii filmu. Wiele z nich sięga do klasycznych już koncepcji, między innymi do pism André Bazina i łączy jego myśl ze współczesnymi teoriami w duchu feministycznego nowego materializmu. Pozwala im to wskazać na rolę kina i myśli filmoznawczej w rozpoznaniu ludzkiej bezbronności i cielesnej kruchości, którą dzielimy z innymi zwierzętami.

Wieczór poetycki z Marcinem Mokrym

Prowadzenie: Grzegorz Czemiel 

Podczas spotkania będziemy się obracać wokół ostatniej książki Marcina Mokrego pt. „Żywe linie nowe usta”, za którą poeta otrzymał m.in. nagrodę im. Wiesława Kazaneckiego. „Ten eksperymentalny tom zaskakuje innowacją formalną, kierując uwagę, ku materialności i zmysłowości języka, budując w konsekwencji somatyczną wręcz bliskość z czytelnikiem”. – napisał o tomiku Grzegorz Czemiel, koordynator Szkoły Ekopoetyki, który poprowadzi spotkanie. 

Wędrówka z Grupą Centrala

Prowadzenie: Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis

Wędrówka z Grupą Centrala, czyli Małgorzatą Kuciewicz i Simonem De Iacobisem ma na celu podsumowanie kluczowych wątków, które pojawiały się podczas zajęć prowadzonych w Domu Utopii, a które materializują się w kontekście Nowej Huty. Podczas wędrówki po tej części Krakowa, poruszymy m.in. kwestie urbanistyczne i tematy dotyczące zanieczyszczenie środowiska, a także stosunku do więcej niż ludzkiej przyrody, przemian politycznych oraz sposobów zamieszkiwania i budowania wspólnoty.