ODYSEJA NOWOHUCKA – to zainicjowany w 2024r., wieloletni program badawczy realizowany przy zaangażowaniu narzędzi sztuki współczesnej, ukierunkowany na ulegającą sukcesywnej ewolucji Nową Hutę.

Edycja 2024 ukierunkowana była na refleksję środowiskową oraz praktyczny wymiar namysłu, który pozwoli przygotować się na zachodzące zmiany klimatyczne, środowiskowe i społeczne. Podjęliśmy wyzwanie nadążenia za postępującą ewolucją środowiskową i wyprzedzenia katastrofy klimatycznej. Nowohuckie nie-miejsca, funkcjonujące nierzadko na styku natury i cywilizacji zamieniły się się w praktyczno-koncepcyjne laboratorium: za sprawą projektu postindustrialna Nowa Huta, pozbawiona swojego fundacyjnego sensu – wygaszonego do zera kombinatu metalurgicznego „wymyśla się od nowa”, powraca do swoich założeń koncepcyjnych – miasta samowystarczalnego. Edycja ta stała się też pretekstem dla punktowych działań rewitalizujących zapomniane przestrzenie dzielnicy i przywracających im więziotwórczy charakter.

Odsłona 2025 dedykowana była jej podziemnej, podpowierzchniowej warstwie, uniwersalizując tym samym refleksję, która sięga również pod powierzchnię spojrzeń, gestów czy mechanizmów społecznych. 

Tytułowa odyseja stanowi odniesienie do niekończącej się transformacji jakiej ulega od samego początku Nowa Huta ale również aktywności wplecionego w to doświadczenie i działającego w samym jej sercu Teatru Łaźnia Nowa, od samego początku dyskutującego kontekst społeczny, wobec którego funkcjonuje, jak również angażującego mieszkańców w działaniach programowych. 

To konsekwentne rozwinięcie działań realizowanych przez Łaźnię Nową od 2005r. przy zaangażowaniu narzędzi sztuki współczesnej, ukierunkowanych na ulegającą sukcesywnej ewolucji Nową Hutę. Planowana jako laboratorium inżynierii społecznej, formujące nowego człowieka socjalizmu, stała się Nowa Huta jednym z czołowych ośrodków samoorganizacji obywatelskiej, oporu wobec ówczesnej władzy, formując zaczyn dla rozwijającej się do dziś oddolnej aktywności mieszkańców. Refleksja badawcza, która objęła już dotąd m.in. jej doświadczenie urbanistyczne, architektoniczne czy ekonomiczne tym razem dedykowana jest jej podziemnej, podpowierzchniowej warstwie, uniwersalizując tym samym refleksję, która sięga również pod powierzchnię spojrzeń, gestów czy mechanizmów społecznych.

Odyseja Nowohucka to archeologia inżynierii społecznej.

Nowa Huta z obciążonej postindustrialnym balastem i systemowym brzemieniem niechcianej dzielnicy Krakowa, dzięki chronionemu (za sprawą przyznania statusu parku kulturowego) układowi urbanistycznemu, staje się jedną z najbardziej atrakcyjnych miejskich przestrzeni do życia w Europie. Niemal do zera wygasła aktywność kombinatu stanowiącego fundacyjny sens Nowej Huty, a dynamikajej funkcjonowania, ulega obecnie strategicznemu przebiegunowaniu. Zmieniają się funkcje i charakter przestrzeni konstytuujących patchworkowe ciało Nowej Huty, migrują punkty codziennych aktywności mieszkańców, jak również rytmy i dynamika ich przemieszczania. Wiele miejsc traci nieodwracalnie swoje dotychczasowe funkcje, przyjmując kolejne służebności. Nowa Huta staje się tym samym modelowym wrec̨ z laboratorium, wypadkową strategii typowych dla przechodzących posystemową,̨ postindustrialną ewolucję miast.

By lepiej zrozumieć fenomen Nowej Huty, zwłaszcza w kontekście zaplanowanej, a następnie ewoluującej wspólnoty społecznej, nie można rozpatrywać jej jako wyciętego z kontekstu układu urbanistycznego, typologicznej galerii modernizmu, ani też z pominięciem tła geospołecznego wobec którego powstawała. Nieodzowne wydaje się równoległe uwzględnienie społeczno-politycznych oraz ekonomicznych aspektów jej kształtowania i ewolucji jako miasta. Z kolei odwołania do wcześniejszych projektów teoretycznych pozwalają zmapować cechy konstytutywne nakładających się warstw fundacyjnych przestrzeni miejskiej Nowej Huty, a zaangażowanie współczesnych perspektyw badawczych – ich faktyczny wymiar. W przestrzeni miejskiej, zwłaszcza takiej, która ma służyć nadrzędnym celom politycznym, dochodzi do krzyżowania się założeń kodów estetycznych i etycznych w tak zawikłany sposób, że ich rozkodowanie jest możliwe dopiero dzięki zastosowaniu połączonych narzędzi języka sztuki i nauki, z uwzględnieniem przecinających się gospodarczych, obronnych, komunikacyjnych, ekonomicznych, czy wreszcie kompozycyjnych aspektów planowania.

Projekt realizowany przy zaangażowaniu narzędzi sztuki współczesnej i szerokim udziale w procesie kształtowania i upubliczniania prac artystycznych przyjmuje formę święta dzielnicy.

fot. Kamil Krajewski